Zamek w Łańcucie – zapraszam do książęcych komnat.

 

Od czasu, gdy reprezentacyjne wnętrza zamku w Łańcucie
udostępnione zostały do zwiedzania, przedpokój przy schodach
(obecna Sala pod Stropem) służył za „pantoflarnię”, w której zwiedzający
ubierali na buty miękkie, filcowe ciapy. Ciekawa jestem, czy pamiętacie te czasy,
gdy zamkowe lub muzealne wnętrza mogliśmy podziwiać froterując jednocześnie
podłogi filcowymi kapciami? Ja pamiętam doskonale i choć z rozrzewnieniem
sięgam do wspomnień sprzed lat, to cieszę się, że ten zaściankowy zwyczaj
służący podobno ochronie posadzek, już dawno odszedł do lamusa!
Z przyjemnością i bez kapciów, zapraszam więc do zwiedzenia
II piętra jednej z najpiękniejszych rezydencji
arystokratycznych w Polsce.

Rezydencja należała kolejno do Pileckich, Stadnickich a później
do Lubomirskich i Potockich. W XVIII w. ówczesna właścicielka, Izabela
z Czartoryskich Lubomirska, żona marszałka wielkiego koronnego, księcia
Stanisława Lubomirskiego, przekształciła fortecę w zespół pałacowo-parkowy.
Izabela Lubomirska zwana Księżną Marszałkową to jedna z najwybitniejszych kobiet
w Polsce XVIII w. Zaangażowana w życie polityczne i społeczne kraju była też wybitną
mecenaską i kolekcjonerką sztuki. W latach 60. XVIII wieku książęca para rozpoczęła
wielką, trwającą dziesiątki lat, przebudowę zamku na godną ich statusu rezydencję
pałacową. Za czasów ostatnich z rodu Lubomirskich, zamek całkowicie zatracił
cechy obronne. Po śmierci męża, Izabela Lubomirska przez ponad trzydzieści
lat zarządzała wielkim wspólnym majątkiem. Powstały wtedy,
zachowane do dziś niepowtarzalne wnętrza.

Dlaczego warto zobaczyć odnowione wnętrza na II piętrze? Bo zmiana jest
spektakularna! Ostatnie prace dotyczące tego piętra prowadzone były
kiedy jeszcze w zamku mieszkali jego właściciele. Tymczasem, przez
dziesiątki lat, wiele pomieszczeń służyło jako magazyny muzealne.
Teraz przywrócono im dawną świetność i po odrestaurowaniu
II piętra można oglądać w całej okazałości domowe oblicze
łańcuckiego zamku. Postaram się zwięźle odnieść do
wyposażenia i wyglądu kolejnych pomieszczeń, by
zbytnio nie przynudzać i nie opisywać tego, co
w miarę dobrze dokumentują fotografie.
Najciekawsze dla mnie fakty wiążą się
z tym, dla kogo te pałacowe
wnętrza, były domem ;-)

W Pokoju Sypialnym (nr 49) pochodzącym prawdopodobnie z XVII w.
wyodrębniono wnękę za pomocą prześwitu o zaokrąglonych narożach
oraz głęboką alkowę. Dzięki takiemu podziałowi uzyskano dwa pomieszczenia
mieszkalne, które kiedyś były jednym dużym pomieszczeniem. W latach 1783-1807
należało ono do Apartamentu zajmowanego przez Księcia Henryka Lubomirskiego,
przybranego syna Księżnej Marszałkowej. Około roku 1807 pomieszczenie wchodziło
w skład nowo utworzonego Apartamentu Państwa Młodszych. Znajdował się tu jeden
z dwóch pokoi dziecięcych, a obecny wygląd pokój zawdzięcza przebudowie z czasów
Romana i Elżbiety Potockich. W 1958 r. po adaptacji zamku na Muzeum, prowadzono
tu prace remontowe, w czasie których wymieniono m.in. spróchniałe fragmenty
podłogi. Na odwrocie desek podłogowych odnaleziono wtedy polichromie.

 

 

Pokój określany jako Sypialnia Czerwona (nr 50) to pomieszczenie z alkową
na łóżko i małą łazienką za jednoskrzydłowymi, częściowo przeszklonymi drzwiami.
Dolną część ścian pokrywa boazeria, ponad którą rozpięto czerwony adamaszek z lat
60 – tych XX wieku. W pomieszczeniu znajduje się jeden z najstarszych na II piętrze
szwedzki piec kaflowy zwieńczony dekoracyjnym gzymsem. Pokój ten na przełomie
XVIII/XIX w. należał do Apartamentu zajmowanego przez Henryka Lubomirskiego.
W czasach Romana i Elżbiety Potockich, w trakcie przebudowy zamku, wnętrze
przekształcono w osobne pomieszczenie. Wydzielono wówczas przylegającą
do pokoju łazienkę i korytarzyk. Obecny wygląd pokoju zaaranżowany
został po II wojnie światowej przez pracowników Muzeum.

Aktualny wygląd Dużego Salonu (nr 52) zaprojektowany został  
w 1912 r. przez architekta wiedeńskiego podczas wielkiej przebudowy w czasach
Romana i Elżbiety Potockich. W latach 1783 – 1807 pomieszczenie wchodziło w skład
Apartamentu Księcia Henryka Lubomirskiego, przybranego syna Księżnej Marszałkowej.
Według zapisów inwentarza z 1802 roku znajdowała się w tu garderoba księcia Henryka
ze ścianami obitymi zieloną tkaniną w kwiaty, albo Pokój Sypialny Księcia Henryka z białą
atłasową tkaniną w kwiaty wyszywaną jedwabiem. W 1807 r. Apartament Księcia Henryka
zmieniono na Apartament Państwa Młodszych. Należał do niego obecny salon, jednak jego
przeznaczenie nie zostało poznane. Być może znajdował  tu jeden z pokoi dziecięcych lub
pokój sypialny Księżnej Lubomirskiej. Obecnie istniejąca na ścianach tkanina była poddana
zabiegom konserwatorskim w latach 60-tych ubiegłego wieku. Potwierdzeniem datowania
wystroju z początku XX w. jest odnaleziony na odwrocie boazerii odcisk pieczęci z napisem
w języku niemieckim i nazwą „Łańcut”. Natomiast na gzymsie nad drzwiami w ścianie
północnej salonu odnaleziono naniesione ołówkiem datowanie świadczące
o przeprowadzonych w latach 1932 i 1933 pracach renowacyjnych.

Kolejne piękne wnętrze to Salon Pompejański (nr 54) z lat 80-tych XVIII w.
z umieszczonymi w narożu  schodami prowadzącymi do łazienki pompejańskiej.
Na motywy dekoracyjne w typie pompejańskim składa się umieszczona na białym tle
kolorowa ornamentyka arabeskowa z wicią roślinną, koszami kwiatów, kłosów żyta
i drapowanej tkaniny. Zwiedzający zobaczą też malowidła olejne autorstwa Vincenza
Brenny, wykonane nie bezpośrednio na ścianie, ale na płótnie. Brenna był włoskim
malarzem i na zlecenie Księżnej Izabeli Lubomirskiej, ozdabiał zamkowe wnętrza.
Według inwentarza z 1802 r. pokój  jako „Gabinet Arabesko Malowany” wchodził
w skład Apartamentu Księcia Henryka Lubomirskiego. Według inwentarza
z 1862 r. znajdował się tutaj „Pokój Toaletowy Jaśnie Wielmożnej Pani.”
Około 1880 r. wchodził w skład Apartamentu Państwa Młodszych.
W pamiętniku Elżbiety Potockiej widnieje zapis, że był używany
jako „Pokój Ubieralny”, zaś w wieży mieszkała jej służąca.
W II połowie XX wieku wykonano w nim liczne prace
konserwatorskie. Pierwotnie Pokój Pompejański
wraz z sąsiednim Salonikiem Rokokowym
i korytarzykami stanowił jedno wnętrze
a podział nastąpił w trakcie prac
zmieniających wystrój.

Według informacji zawartych w inwentarzu z 1862 r. Pokój Służbowy (nr 57)
pełnił prawdopodobnie rolę kancelarii albo garderoby Alfreda II Potockiego lub
był Pokojem Służącego przy osobie Hrabiego. Prawdopodobnie podczas ostatniej
przebudowy za czasów Romana i Elżbiety Potockich w latach 1889 – 1912, wystrój
pomieszczenia został zmieniony i wówczas zostało odkryte w górnej części ścian
malowidło. Wnętrze urządzone po II wojnie światowej przez pracowników
Muzeum, w ostatnich latach poddane zostało gruntownej konserwacji.

Salon Biedermeier (nr 58) wraz z przylegającym Pokojem Służącego
stanowił na początku XIX w. jedno pomieszczenie a następnie wchodził
w skład Apartamentu Państwa Młodszych. Przypuszczalnie znajdował się
tu „Pokój Toaletowy Hrabiego”. Obecny wystrój Salon zawdzięcza ostatniej
przebudowie z czasów Romana i Elżbiety Potockich. Z tego okresu pochodzi
tkanina na ścianach oraz piec, który zastąpił wcześniejszy piec ceglany.

Sypialnia Rokokowa (nr 59) z alkową, przy której po obu stronach
znajdują się garderoba i toaleta. Do sypialni przylega również łazienka.
Pod koniec XVIII w. Sypialnia wraz z sąsiednimi pomieszczeniami stanowiła
Apartament dla uratowanego podczas rewolucji i wywiezionego z Francji przez
Księżnę Marszałkową, emigranta francuskiego – Ignacego Gabarda de Vaux. Od
jego nazwiska pokój nazwano „Gabarówką”. Następnie Sypialnia stanowiła część
Apartamentu Państwa Młodszych, który składał się z 8 pokoi a także 5 garderób,
2 magazynów, jednego przedpokoju i jednego przedsionka. Według inwentarzy
z XIX w. można wnioskować, że mieściła się tu sypialnia Hrabiego. W okresie
tym na ścianach znajdował się karmazynowy adamaszek. Podczas ostatnich
prac konserwatorskich w 2015 r. odkryto, że górne fragmenty boazerii
zostały domontowane podczas przebudowy zamku za Romana
i Elżbiety Potockich, kiedy to podwyższono pomieszczenia
na II piętrze. Kominek znajdujący się w sypialni pochodzi
z 1957 r., gdyż oryginalny kominek przeniesiono na
parter w związku z instalacją sieci centralnego
ogrzewania. Pomieszczenie zachwyca
szykownym wykończeniem oraz
zdobionymi ornamentami.

Wystrój Pokoju (nr 62) zwanego dawniej Apartamentem Średnim
wyróżnia papierowa tapeta drukowana na papierze maszynowym z czerwonym,
powtarzającym się stylizowanym motywem kwiatowym i papugami. Pochodzi ona
z początków XX w. i została położona na ściany w czasie wielkiego remontu, który
przeprowadzono za czasów Romana i Elżbiety Potockich. Pod koniec XVIII w.
pomieszczenie wchodziło w skład Apartamentu zwanego „Gabarówką”
(od nazwiska zajmującego go francuskiego emigranta) i pełniło funkcję
pokoju służbowego, a w drugiej połowie XIX w. wchodziło w skład
Apartamentu Państwa Młodszych. Po II wojnie światowej pokój
pełnił funkcję magazynu grafik ze zbiorów Muzeum.
Po wykonaniu prac konserwatorskich w latach
2014 – 2016, z pokoju urządzono
stałą ekspozycję muzealną.

Ścianę wschodnią Garderoby i Pracowni (nr 63) w całości zajmują trzy segmenty
drewnianej szafy garderobianej. Na ścianach wyklejono papierową tapetę z dekoracją
roślinną i motywem papug w tonacji biało-czerwonej, pochodzącą z początku XX w.
W 1802 r. mieszkał w tym pomieszczeniu jeden z emigrantów francuskich, który
ratując życie uciekł z Francji, dzięki pomocy księżnej Lubomirskiej.
Obecna aranżacja wnętrza pochodzi z lat powojennych.

Łazienka (nr 64) położona w północnym skrzydle II piętra zamku,
wyróżnia się przytulnym wykończeniem. Znajduje się w niej piec z kaflami
zdobionymi motywami geometrycznymi i kwiatowymi a także trójskrzydłowa szafa
z lustrem pośrodku. Wyposażenie toaletowe łazienki stanowi wanna, umywalnia i sedes
londyńsko-wiedeńskiej firmy Gramlick, która pracowała dla Potockich podczas wielkiej
przebudowy zamku na przełomie XIX/XX w. Urządzenia sanitarne obudowano jesionową
boazerią. Na ścianach położono współczesną tkaninę z dekoracją kwiatową wzorowaną
na zdjęciach archiwalnych. W połowie XIX w., kiedy na II piętrze wyodrębniono pięć
apartamentów, łazienka należała do tzw. Apartamentu Średniego złożonego
z 3 pokoi, 2 garderób i jednego przedsionka. Niestety nie wiadomo, jaką
funkcję pełniło wtedy to pomieszczenie. Obecny wygląd łazienka
zawdzięcza wielkiej przebudowie z czasów Elżbiety i Romana
Potockich, zaś jej wyposażenie pochodzi ze zbiorów
Muzeum – Zamek w Łańcucie.

Pokój Kawalerski (nr 66) charakteryzuje jedwabna tkanina typu mora
w kolorze malinowym. Poddana jedynie konserwacji, zachowała się w oryginale,
co jest godne odnotowania, ponieważ tkaniny jako bardzo nieodporne na działanie
warunków zewnętrznych, takich jak światło czy temperatura, dość szybko ulegają
degradacji. Ściana północna pozbawiona tkaniny, pokryta jest w całości drewnianą
boazerią płycinową z dekoracją rokokową a pomiędzy oknami lustro w ozdobnej
rokokowej ramie. Pokój ogrzewał kominek z kafli w kolorze kości słoniowej.
Kafle ozdobione wyciśniętym motywem liści z pąkiem kwiatu, zaś gzyms
oraz podstawa kominka liśćmi akantu. Podłoga z drewna jesionowego
intarsjowana wzorem geometrycznym z czarnego dębu w formie
zachodzących na siebie kół. Na początku XIX w. urządzono tutaj
reprezentacyjny salonik. Na podstawie inwentarzy z lat 1802
i 1821 wiadomo, że ściany były malowane, następnie
(inwentarz z 1862 r.) zostały pokryte tkaniną.
Pokój wchodził wtedy w skład Apartamentu
Średniego, zaś obecne wykończenie
(tkaniny i boazeria) pochodzi
prawdopodobnie z czasów
przebudowy z 1911 r.

Przedpokój przy Łazience Kryształowej (nr 69)
nie będąc nigdy pomieszczeniem mieszkalnym, służył
gościom i rezydentom zamieszkującym II piętro Zamku, jako
najkrótsza droga do Jadalni Zimowej. Obecnie eksponowane są
w nim wiaderka, misy oraz dzbanki, czyli interesująca kolekcja naczyń
toaletowych z porcelany i fajansu o zróżnicowanej kolorystyce i zdobnictwie.

Prowadzący do części Apartamentów II piętra – Korytarz Północny otrzymał
nowy kolor. Podczas prowadzonych w ramach projektu prac wykonano odkrywki.
Pod warstwą powojennej, zielonej farby odkryto wcześniejszą – różową. Dzięki
decyzji dyrekcji Muzeum, aby wszystkie pomieszczenia prezentowane były
w klimacie z czasów przedwojennych, korytarz możemy oglądać w nowej
odsłonie – w barwach różu pompejańskiego. Uwagę przykuwają
fantazyjnie zdobione sklepienia oraz dekoracja sztukatorska
sufitu. W gablotach wyeksponowano fragmenty dwóch
serwisów porcelanowych – jeden z herbem Potockich
Pilawa i drugi z herbem Lubomirskich Szreniawa,
który według tradycji należał do Henryka
Lubomirskiego, wychowanka
Księżnej Marszałkowej.

Obecny wystrój Korytarza Wschodniego zaprojektowany
w latach 1926 – 1929, wykonany został przez firmy ze Lwowa i Warszawy.
Podniesiono wtedy sufit, a ściany ozdobiono niezachowaną dekoracją sztukatorską.
Wystrój i wyposażenie korytarza zostało opisane w przewodniku Józefa Piotrowskiego
z 1933 r. Prace konserwatorskie przeprowadzono w 1959 r. w związku z zakładaniem
centralnego ogrzewania. Obecnie w Korytarzu Wschodnim wyeksponowane są
naczynia miedziane pochodzące z nieistniejących już kuchni zamkowych.

Korytarz Zachodni był malowany i posiadał drewnianą podłogę.
Stał w nim piec z lanego żelaza oraz szafa z czterema szufladami, stół, dwa
krzesła i dwie kanapy. Na ścianach rozwieszone były obrazy i lustro w złotej ramie.
Obecnie ściany korytarza ozdabia zielony materiał. To adamaszek, czyli dwustronna
tkanina najczęściej jedwabna, jednobarwna z matowym wzorem na błyszczącym tle.
Zielony adamaszek w korytarzu łańcuckiej rezydencji ma wzór roślinny – główną jego
oś stanowi stylizowany kwiat piwonii otoczony drobnymi liśćmi i esowato wygiętymi
liśćmi akantu, kwiatami, pączkami i listkami. Ten typ wzoru tkaniny pochodzi z XVII –
 wiecznych adamaszków. Nazwa pochodzi od miasta Damaszek w Syrii. Obecny swój
wystrój, korytarz zawdzięcza przebudowie według projektów T. Stryjeńskiego
i T. Dachowskiego w latach 1927 – 1929. Prace wykonały firmy warszawskie
i lwowskie, a drzwi na wszystkich korytarzach – firma Lamus ze Lwowa.
Wtedy urządzono w niszy oświetloną od wewnątrz witrynę na srebro,
a naprzeciw kominek z różowego i białego marmuru, nad którym
umieszczono lustro w złotej ramie z dekoracją rokokową.
W 1970 roku w Korytarzu Zachodnim miały miejsce
prace konserwatorskie (duże spękania sufitu).
Pomalowano wówczas ściany i sufit farbą
dobraną do zastanych dekoracji.

Aktualny wystrój II piętra w większości jest wtórny.
Ostatni ordynat Łańcuta Alfred Antoni Potocki wyjeżdżając
z Zamku w 1944 r. zabrał ze sobą większość eksponatów z tej
kondygnacji. Po wojnie i przejęciu Zamku przez państwo, wnętrza
zostały urządzone na podstawie licznych przekazów, przewodnika
po Łańcucie dr Józefa Piotrowskiego, archiwów, inwentarzy a także
dokumentacji fotograficznej. Skarbnicą wiedzy o łańcuckiej rezydencji
była dla mnie strona: https://wmuzeach.pl/ a jeśli tekst tej opowieści
okazał się przydługi, to zamieściłam go głównie ku własnej, ulotnej
pamięci. Z nadzieją, że zamieszczone fotografie oddają ducha
minionych wieków i przeniosły Was nieco w czasy zamków,
książąt i ich pełnego przepychu życia, przesyłam
moc najcieplejszych pozdrowień 😉
Anita