Stary cmentarz w Rzeszowie.

 

Tradycja stawiania nagrobków z rzeźbami i zdobieniami w Polsce
ma głęboki historyczny i kulturowy kontekst, łącząc w sobie różnorodne style
artystyczne i wpływy regionalne. Cmentarze, zwłaszcza te zabytkowe, stanowią
nie tylko miejsca spoczynku zmarłych, ale też przestrzeń, gdzie pielęgnowana
jest pamięć o nich oraz wyrażana estetyka i duchowość danej epoki.

Stary Cmentarz w Rzeszowie założony został przed 1792 rokiem
i czynny był do 1909. Przez ponad 117 lat służył mieszkańcom miasta Rzeszowa
i okolicznych gmin. Był cmentarzem chrześcijańskim, gdzie miejsce wiecznego spoczynku
znaleźli również wyznawcy innych wyznań - protestanci i prawosławni. Końcem wieku
okazał się już niewystarczający dla potrzeb miasta i decyzją Rady Miejskiej z dniem
1 stycznia 1910 roku zamknięty został dla celów grzebalnych.

Okres II wojny światowej to dla cmentarza czas systematycznej
grabieży i dewastacji – kamienne nagrobki używane były do budowy dróg,
żelazne elementy (krzyże, ogrodzenia, tablice) wywożone jako złom, trafiały do
niemieckich hut. Zakończenie działań wojennych niewiele zmieniło, gdyż kompleks
cmentarny, przeznaczony przez ówczesne władze do likwidacji i celowo niszczony,
zaczął popadać w ruinę. Został uratowany m.in. dzięki presji opinii społecznej.
Decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z 1968 roku cmentarz
wraz kościołem Św. Trójcy wpisany został do rejestru
dóbr kultury i podlega ochronie prawnej.

Po dziesiątkach lat zaniedbań w 1982 roku rozpoczęte zostały prace konserwatorskie.
Większość nagrobków pochodzi z II połowy XIX wieku prezentując znaczące
walory artystyczne i zabytkowe. Wykonane zostały w pracowniach
znakomitych artystów lwowskich, krakowskich i rzeszowskich.

 

Podstawowym rozróżnieniem grobów na Starym Cmentarzu jest podział na
groby murowane i ziemne. Ich wygląd uzależniony był od wielu czynników, m.in.
panujących obyczajów, mody, ceny surowca. Wśród grobów murowanych można
rozróżnić trzy typy. Nagrobki w formie architektoniczno – rzeźbiarskiej występują
najliczniej. Składają się z murowanego cokołu z nadbudową w różnej formie: krzyż
kamienny lub metalowy, kolumna, obelisk, figura – Chrystusa, Madonny lub Anioła.

Nierzadko murowany cokół zastąpiony jest kopcem kamiennym
również ze zwieńczeniem w postaci krzyża lub figury;

Najprostszym typem nagrobka jest pozioma lub lekko pochylona płyta z napisem.

Na szczególną uwagę zasługuje grupa pomników nagrobnych w postaci płasko
rzeźbionych steli greckich, znajdujących się tuż za kościołem Św. Trójcy.

Sarkofagi przeważnie ozdobione są stylizowanym ornamentem
roślinnym na bocznych ścianach i przykryte od góry płytą granitową.
Są też proste grobowce a wśród nich jedna kaplica, w której
spoczywają członkowie herbowej rodziny.

Będąc na Starym Cmentarzu moją uwagę przykuły wspaniałe detale architektoniczne,
których uzupełnieniem są niezwykłe płaskorzeźby, żeliwne krzyże jak również
kute ogrodzenia podkreślające indywidualny charakter grobu. 

Ujmuje symbolika stosowana przez rzeźbiarzy przy poszczególnych nagrobkach,
przez którą zamawiający wykonanie grobu wyrażał swój stosunek do życia
i śmierci, szacunek dla osoby zmarłej oraz smutek po jej utracie.
Z pamięcią o tych, którzy odeszli do wieczności…
Anita